Zaręczyny, jako starożytne praktyki poprzedzające zawarcie małżeństwa, od zawsze były obecne w historii ludzkości. O ile istota samej instytucji zaręczyn pozostaje niezmienna, regulacje prawne dotyczące tego etapu związku uległy znaczącym zmianom na przestrzeni lat. Początki zaręczyn można odnaleźć w Biblii, a regulacje prawne były już obecne w prawie rzymskim, co świadczy o długiej historii tego instytutu.
W starożytnym prawie rzymskim zaręczyny były traktowane jako oferta i przyrzeczenie przyszłego małżeństwa. Choć nie istniała możliwość skierowania sprawy do sądu w celu wymuszenia realizacji zaręczyn, to jednak wprowadzono pewne zabezpieczenia majątkowe. Z czasem dodano klauzulę określającą karę pieniężną za zerwanie zaręczyn, a nawet umożliwiono wniesienie powództwa o odszkodowanie z tego tytułu. Istniała również praktyka zadatku wpłacanego przez narzeczonego, który w przypadku zerwania przez niego zaręczyn, niedoszła żona mogła zatrzymać. Natomiast w przypadku zerwania przez kobietę, mężczyzna mógł żądać zwrotu zadatku w podwójnej lub poczwórnej wysokości.
W Polsce ostatnim aktem prawnym regulującym kwestię zaręczyn był dekret z 25 września 1945 r. dotyczący prawa małżeńskiego. Artykuł 3 tego dekretu wyraźnie wskazywał, że w przypadku nieudanego małżeństwa można żądać zwrotu podarków zaręczynowych od narzeczonego lub jego spadkobierców, o ile zerwanie zaręczyn nastąpiło z winy narzeczonego bez słusznego powodu.
Dodatkowo, dekret określał termin przedawnienia dla roszczeń o zwrot podarków, który liczył się od dnia ustania lub zerwania zaręczyn, upływając po roku.
Niestety, dekret ten stracił moc wraz z wprowadzeniem Kodeksu rodzinnego w Polsce, który wszedł w życie 1 października 1950 r.
Brak uregulowań w obecnych aktach prawnych
W dzisiejszych przepisach prawa, szczególnie Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, brakuje konkretnych regulacji dotyczących zwrotu podarków wręczonych w związku z zaręczynami, w tym pierścionka zaręczynowego. Konieczne staje się zatem sięgnięcie do ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego.
W przypadku zerwania zaręczyn z powodu rażącej niewdzięczności, oszukani mężczyźni mogą skorzystać z instytucji odwołania darowizny. Należy jednak pamiętać, że odwołanie darowizny musi nastąpić na piśmie, a umowa darowizny, choć zazwyczaj wymaga aktu notarialnego, może być ważna również bez tego, jeżeli spełnione zostaną określone warunki, takie jak wręczenie pierścionka.
W przypadku odwołania darowizny, zwrot przedmiotu powinien nastąpić zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Odpowiedzialność za zwrot spoczywa na osobie obdarowanej, która winna jest zwrócić pierścionek w naturze lub, w przypadku utraty, zapłacić równowartość jego wartości.
Odwołanie darowizny a rażąca niewdzięczność
Oszukani niedoszli małżonkowie mają prawo żądać zwrotu pierścionka zaręczynowego, traktując go jako darowiznę. Jeśli narzeczona nie jest skłonna go zwrócić, konieczne może być skierowanie sprawy na drogę sądową. W trakcie postępowania istotne będzie udowodnienie rażącej niewdzięczności obdarowanej, co w przypadku rozpadu związku z jej winy, może być kluczowe dla powodzenia roszczenia.
Termin przedawnienia roszczenia o zwrot darowizny, czyli pierścionka, wynosi 6 lat od dnia, w którym darczyńca wezwał obdarowaną do jego wydania. Warto zaznaczyć, że obecnie termin przedawnienia jest badany z urzędu, co oznacza, że pozwana nie musi podnosić tego zarzutu. Zwrot pierścionka zaręczynowego zależy zatem głównie od decyzji samej kobiety.
Warto przytoczyć jeden z głośniejszych procesów, w którym Emil Hajdar domagał się zwrotu pierścionka zaręczynowego oraz innych prezentów od Doroty „Dody” Rabczewskiej. Sąd Okręgowy w Warszawie nakazał zwrot pierścionka, uznał jednak, że pozostałe prezenty nie podlegają zwrotowi.
Status prawny pierścionka zaręczynowego
Pierścionek zaręczynowy, będąc przedmiotem symbolicznym, może mieć różny status prawnego. Można go potraktować jako zadatek w ramach umowy przedwstępnej. W przypadku zerwania zaręczyn, może być podstawą do zwrotu, ale tylko w określonych przypadkach.
Pierścionek pozostanie u narzeczonej, jeżeli to ona jest winna zerwania zaręczyn. Natomiast w przypadku zerwania z winy narzeczonego, powinien być on zwrócony.
Rozważając również aspekt darowizny, pierścionek zaręczynowy może być traktowany jako symboliczny prezent. Zgodnie z zasadami prawa cywilnego, w przypadku zerwania zaręczyn z rażącą niewdzięcznością, istnieje możliwość odwołania darowizny. Jednakże, udowodnienie rażącej niewdzięczności oraz konieczność zwrotu przedmiotu zostają poddane indywidualnej ocenie sądu.
Zasady zwrotu pierścionka po ślubie
Po zawarciu małżeństwa, kwestia zwrotu pierścionka zaręczynowego staje się bardziej skomplikowana. W zasadzie nie istnieje obowiązek zwrotu pierścionka po rozstaniu małżonków, ponieważ został on podarowany przed ślubem, a małżeństwo zostało zawarte. Niemniej jednak, istnieją pewne wyjątki.
W sytuacji rozwodu z winy żony, zwłaszcza w przypadku zdrady małżeńskiej, istnieje możliwość żądania zwrotu pierścionka zaręczynowego. W takich sytuacjach, sąd może rozpatrzyć roszczenie o zwrot na podstawie specyficznych okoliczności.
Podsumowując, zwrot pierścionka zaręczynowego to kwestia skomplikowana, która zależy od wielu czynników, takich jak przyczyna zerwania zaręczyn, umowne porozumienie między stronami, czy też indywidualna ocena sądu. Ostateczne rozstrzygnięcie może wymagać skorzystania z pomocy prawnika oraz podjęcia decyzji o skierowaniu sprawy na drogę sądową. Jednakże, zawsze należy pamiętać, że relacje międzyludzkie i symboliczne gesty, takie jak pierścionek zaręczynowy, są często trudne do uregulowania jedynie przepisami prawnymi i wymagają delikatnego podejścia do sprawy.