Zachowek w polskim prawie to instytucja, która ma na celu ochronę interesów najbliższych krewnych spadkodawcy. Został on uregulowany w art. 991 – 1011 Kodeksu cywilnego i pełni funkcję ochronną w przypadku, gdy spadkodawca pomija w testamencie lub w drodze darowizny osoby najbliższe, które powinny zostać powołane do spadku z ustawy. W takiej sytuacji pominięci spadkobiercy mają prawo domagać się zachowku od osoby powołanej przez spadkodawcę do spadku lub od osoby obdarowanej przez spadkodawcę.
Czym jest zachowek?
Zachowek to uprawnienie ochronne najbliższych osób dla spadkodawcy, które daje im możliwość otrzymania części udziału spadkowego, który by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku dziedziczenia ustawowego, kręg osób uprawnionych do zachowku wlicza zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonka i rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Wysokość zachowku wylicza się w sposób określenia ekwiwalentu pieniężnego połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, takie jak sytuacja, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli nie ma ukończonych 18-stu lat. W takim przypadku wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Przy czym, stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy).
Warto zaznaczyć, że zachowek może być określony jedynie w kwocie pieniężnej, jego spełnienie nie może polegać na wydaniu rzeczy z masy spadkowej. Natomiast spadkobierca i uprawniony do zachowku mogą dojść do porozumienia i wtedy uprawniony do zachowku może zrzec się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu konkretnego składniku majątku.
Zachowek – obliczanie udziału
Przy obliczaniu udziału, z którego oblicza się wysokość zachowku, trzeba uwzględnić również spadkobierców niegodnych oraz osób, które odrzuciły spadek. Natomiast przy obliczeniu nie bierze się pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia oraz osób wydziedziczonych. Dodatkowo, przy obliczeniu udziału z którego oblicza się wysokość zachowku, trzeba doliczyć wszystkie darowizny, za wyjątkiem niektórych rodzajów darowizn wykluczonych z doliczenia do spadku, jak np. drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte czy darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku dokonane przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku.
Roszczenie o zachowek może być rozwiązane polubownie lub na drodze sądowej. Dobrowolna spłata uprawnionego do zachowku będzie sposobem szybszym i tańszym. Istnieje również możliwość sporządzenia ugody, w której opisuje się wszystkie składowe majątku spadkowego i wartość zachowku. Uprawniony powinien oświadczyć, iż otrzymał określoną kwotę pieniężną i wyczerpuje ona jego roszczenia względem osoby zobowiązanej do wypłaty.
Jeśli ugoda nie zostanie osiągnięta, roszczenie o zachowek można dochodzić na drodze sądowej. Wymaga to złożenia pozwu spełniającego wszelkie wymogi określone w kodeksie postępowania cywilnego. Powództwo wytacza się wyłącznie przed sądem ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeśli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sądem miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Upływ tego terminu powoduje jego przedawnienie, czyli brak możliwości skutecznego dochodzenia tego roszczenia.
W przypadku zachowku ważne jest, aby zachować ostrożność i dokładnie przeanalizować sytuację, ponieważ może to prowadzić do sporów i problemów w rodzinie. Należy również pamiętać, że zachowek to nie to samo co dziedziczenie, ponieważ uprawniony do zachowku otrzymuje jedynie część udziału spadkowego, a nie całość.
Zachowek – podsumowanie
Wnioskując, zachowek jest istotną instytucją prawną, która ma na celu ochronę interesów najbliższych krewnych spadkodawcy. Wysokość zachowku zależy od wieku lub trwałej niezdolności do pracy uprawnionego i jest wyliczana na podstawie ekwiwalentu pieniężnego połowy udziału spadkowego, który by im przypadał w przypadku dziedziczenia ustawowego.
