Słowo „uchodźca” jest powszechnie używane, ale często jest mylnie rozumiane, co utrudnia zrozumienie uprawnień przysługujących uchodźcom oraz właściwej ścieżki działania dla osób szukających schronienia w Polsce. Uchodźctwo jest uznawane jako prawo do azylu na mocy Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Instytucja azylu sięga starożytności i wiązała się z prawem do poszukiwania ochrony w różnych sytuacjach, takich jak np. zemsta. Obecnie, termin „uchodźca” został ujednolicony w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r.
W Polsce, status uchodźcy oraz ochrona uzupełniająca są uregulowane przez ustawę z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Definicja uchodźcy jest szeroka i obejmuje każdą osobę, która przebywa poza granicami swojego państwa z powodu uzasadnionej obawy przed prześladowaniem ze względu na swoją rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne. Uzyskanie statusu uchodźcy wymaga spełnienia określonych przesłanek określonych w ustawie.
W przypadku, gdy osoba nie spełnia przesłanek do statusu uchodźcy, ale powrót do kraju pochodzenia może narazić ją na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy, funkcjonuje w Polsce ochrona uzupełniająca. W większości sytuacji, uprawnienia na gruncie prawa polskiego będą tożsame dla uchodźcy oraz osoby, której przyznano ochronę uzupełniającą. Obydwie kategorie osób mogą ubiegać się o specjalne formy pomocy i wsparcia, otrzymują tymczasowe zaświadczenia tożsamości, z tym że osoba posiadająca status uchodźcy może w prostszy sposób starać się o np. obywatelstwo, oraz przysługuje jej tak zwany „Paszport Genewski”, który zastępuje paszport.
Ponadto, na gruncie polskiego prawa funkcjonuje także azyl, który jest szczególną formą ochrony ze względów politycznych. Azyl może zostać przyznany na wniosek, gdy jest to niezbędne do zapewnienia cudzoziemcowi ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Przesłanki azylu są stosunkowo prostsze od pozostałych form ochrony, takich jak status uchodźcy czy ochrona uzupełniająca.
Decyzję w sprawie azylu, uchodźctwa oraz ochrony uzupełniającej, podejmuje specjalnie do tego przewidziany urząd – Szef Urzędu do spraw Cudzoziemców. Na gruncie ustawy o ochronie międzynarodowej znajdziemy również ochronę czasową, która jest uregulowana przez Dyrektywę Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001. W Polsce, ochrona czasowa działa automatycznie i nie wymaga wydania indywidualnej decyzji. Zasady wsparcia są zróżnicowane dla różnych grup osób objętych ochroną, a obecnie obowiązują szczególne przepisy zapewniające wsparcie dla obywateli Ukrainy.
Wszystkie formy ochrony międzynarodowej w Polsce mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony osobom, które są prześladowane ze względu na swoją rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne. Polska jest zobowiązana do zapewnienia ochrony uchodźcom i innym osobom, które szukają schronienia na jej terytorium, na mocy prawa międzynarodowego oraz krajowego.
Podsumowując, formy ochrony międzynarodowej w Polsce obejmują status uchodźcy, ochronę uzupełniającą oraz azyl, a także ochronę czasową. Osoby objęte tymi formami ochrony mają prawo do pomocy i wsparcia ze strony państwa, a także do uzyskania tymczasowego zaświadczenia tożsamości oraz w przypadku posiadaczy statusu uchodźcy – możliwości ubiegania się o obywatelstwo oraz paszport Genewski. Polska ma obowiązek przestrzegania zasad prawa międzynarodowego i krajowego, zapewniając ochronę osobom, które są zagrożone prześladowaniem.
