Przedawnienie roszczeń jest jedną z instytucji prawa cywilnego, której głównym celem jest ochrona pewności obrotu, a dokładniej – ochrona dłużnika przed bezczynnością wierzyciela. Fakt istnienia zobowiązania do określonego świadczenia nie oznacza, że zobowiązanie takie może nie być dochodzone przez wierzyciela wiecznie. Prawo wyznacza konkretne terminy, po których roszczenia nie mogą być dochodzone przed sądem – są przedawnione.
Przedawnienie jest zarzutem przysługującym dłużnikowi polegającym na tym, że po upływie określonego prawem terminu wierzyciel nie może dochodzić roszczenia na drodze sądowej. Jednakże, przedawnienie roszczenia nie powoduje, że przestaje ono istnieć – staje się zobowiązaniem naturalnym (niezupełnym), co oznacza, że nie można go dochodzić przed sądem, a jego spełnienie zależy wyłącznie od woli dłużnika. Jak już wspomniano – zarzut przedawnienia musi zostać podniesiony przez dłużnika (np. przy wnoszeniu sprzeciwu od nakazu zapłaty). Jeżeli dłużnik nie podniesie tego zarzutu – sąd nie będzie z urzędu badał tych kwestii. Możliwe jest więc uznanie przez sąd roszczenia przedawnionego jeżeli dłużnik nie wykaże, że jest ono przedawnione.
Terminy przedawnień określają przepisy prawa i są one zależne od charakteru roszczeń, a dokładniej – jakie jest źródło roszczenia (np. umowa pożyczki, umowa najmu). Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Poniżej zamieszczamy listę, w której przedstawiamy terminy przedawnień najpopularniejszych w naszej ocenie roszczeń:
- zobowiązania z umowy kredytu/pożyczki – 3 lata, od terminu spłaty
- roszczenia z umowy ubezpieczeniowej – 3 lata
- długi spadkowe – 10 lat
- roszczenia stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem lub sądem polubownym, ugodą przed mediatorem – 10 lat
- należności wobec ZUS z tytułu składek – 10 lat
- roszczenia o świadczenia alimentacyjne – 3 lata
- roszczenia z umowy sprzedaży – 2 lata
- zadłużenie z tytułu czynszu (umowa najmu) – 3 lata
- roszczenia z umowy o pracę (wynagrodzenia) – 3 lata od terminu płatności
- roszczenia z umowy o dzieło – 2 lata od dnia oddania dzieło
Nie znaczy to jednak, że wierzyciel pozostaje bezradny wobec upływu czasu. Istnieją trzy sposoby na przerwanie biegu przedawnienia przez wierzyciela, które skutkują zniweczeniem dotychczasowego okresu – w każdej z poniższych sytuacji należy zacząć liczyć bieg przedawnienia od nowa. Są to:
- każda czynność wierzyciela przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (m. in. wniesienie pozwu, złożenie wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji)
- wszczęcie mediacji
- uznanie roszczenia przez dłużnika (właściwe – będące zasadniczo nową umową między stronami, niewłaściwe – oświadczenie dłużnika, które pośrednio wskazuje na wysokość długu).